Zdaniem niektórych naukowców, papierowe pieniądze w Chinach były w użyciu nawet 4 tysiące lat temu. Chiny były z pewnością pierwszym krajem na świecie, w którym zaczęto używać papierowych pieniędzy. Starożytne chińskie banknoty są jednak mało znane ze względu na bardzo ograniczony dostęp do materiałów źródłowych i brak zachowanych egzemplarzy. Pieniądze z czasów dynastii Han, znane jako Pai - Lu P'i-pi, do których wytwarzania używano skóry białego jelenia oraz tzw. latające pieniądze Fei - Chien, z czasów dynastii Tang są obecnie niezwykłą rzadkością. Choć więc generalnie za datę powstania papierowych pieniędzy w Chinach przyjmuje się przełom VIII i IX wieku, wszystko wskazuje na to, że były one używane przez Chińczyków znacznie wcześniej. Bardzo trudno jest jednak ustalić historycznie czas pojawienia się papierowych pieniędzy w Chinach. Wiadomo, że przez pewien czas pozostawały w użyciu już około 140 r. p.n.e. Nie wiemy jednak, jak ten epizod się zakończył.

Tak czy inaczej, przyczyną wprowadzenia papierowej waluty było stopniowe wyczerpywanie się zasobów metalu wykorzystywanego do produkcji monet. Pierwsze udokumentowane przykłady stosowania papierowych pieniędzy w Chinach pochodzą z 806 r. n. e., stąd też rok ten uznaje się za datę ich pojawienia się w obiegu. Pieniądze te nazywano "latającymi pieniędzmi", ponieważ były niezwykle lekkie i z łatwością mogły wypaść z ręki. Pierwsze z nich przypominały raczej dzisiejszy przekaz bankowy niż same banknoty. Kupcy mogli zdeponować swoją gotówkę w formie weksla, za co otrzymywali papierowe potwierdzenie, które mogli wymienić w razie potrzeby na gotówkę w którejś z prowincji. Ta prywatna działalność kupiecka została szybko, bo już w 812 roku n.e., przejęta przez rząd. System ten został później wykorzystany przy ściąganiu podatków jako skuteczna metoda pomnażania dochodów państwowych. Stosowano też wymianę papierowych potwierdzeń. Te "pieniądze" były używane przez urzędników w stolicy, a także wymieniane przez mieszkańców kraju poza stolicą na towary, takie jak sól i herbata. Do roku 960, czyli do czasu rządów dynastii Song (960-1279), na skutek niedoboru miedzi, papierowe pieniądze pojawiły się w Chinach na skalę masową. Początkowo pełniły raczej formę weksli depozytowych niż właściwych banknotów. Obszar ich występowania był ograniczony. Zmiany w tym zakresie wprowadzili dopiero władcy z dynastii mongolskiej (1271-1368), chcąc w ten sposób umocnić swoje panowanie na terenie Chin. Z początkiem XI wieku w Chinach w obiegu były żelazne monety, lecz stopniowo traciły one swoją wartość. Dlatego też, z powodu niedoboru kruszców, monety żelazne zaczęto zastępować pieniędzmi wykonanymi z filcu. Taki zabieg zastosowano między innymi w prowincji Sichuan, gdzie wynalazek ten powstał w jednym z prywatnych banków. Z czasem, za jego przykładem poszło 15 innych. Powstały kapitał można było wyciągnąć po upływie 3 lat. W miarę upływu lat liczba zdeponowanych w tej formie pieniędzy gwałtownie wzrosła, a suma banknotów w obiegu przewyższała rezerwy bankowe. W efekcie do 1032 roku wszystkie banki, które wprowadziły pieniądze filcowe upadły.

W 1023 roku dwór cesarski utworzył oficjalną agencję drukującą bilety bankowe. Pieniądze drukowane przez ten bank miały datę ważności: 3 lata. Najpierw w powszechnym użyciu pojawiła się papierowa waluta w bardziej zurbanizowanej i rozwiniętej gospodarczo wschodniej części kraju. W 1131 roku mamy wzmiankę, iż rząd chiński postanowił wprowadzić do obiegu dużą ilość papierowych pieniędzy, po to by uzyskać fundusze na finansowanie armii. Liczba nowo- wydawanych banknotów gwałtownie rosła, a prawo do wymiany na pieniądz metalowy zostało wkrótce zawieszone. Banknoty znalazły się w powszechnym obiegu niejako bez udziału społeczeństwa, a lokalne władze prowincji same zaczęły u schyłku XII wieku je drukować. Oblicza się, że do 1126 roku rząd chiński wyemitował 70 mln wiązek papierowych. Każda wiązka miała równowartość 1000 sztuk miedzianych. Z czasem nadmiar emitowanego pieniądza bez pokrycia w kruszcach miał doprowadzić do wzrostu cen. Obniżanie się jego realnej wartości spowodowane było przez tzw. "obcinanie", tj. emisję pieniędzy z uciętym kawałkiem. Dość popularne były fałszerstwa, mimo grożącej kary śmierci. Wszystkie te zjawiska z XII w. zwiastować miały poważy kryzys monetarny w okresie późniejszym.

W 1215 roku Dżingis Chan opanował większość Chin. Utrwalanie władzy na tym terenie nie było jednak zakończone, ponieważ Chan kontynuował swoje podboje w Azji, a nawet organizował najazdy na Europę Wschodnią. Wprowadzenie jednej waluty mogło wzmocnić jego pozycję. Gdy między rokiem 1260 a 1263, jego wnuk Kubilai został chińskim cesarzem, papierowe pieniądze były już w powszechnym użyciu. Okres ten, nazywany Pierwszą Emisją Mongolską, przyniósł ze sobą jednak stopniowy spadek wartości pieniądza. Nie zmienia to jednak w niczym faktu, że życie w tym systemie było bardzo korzystne dla mieszkańców.

Pieniądze mongolskie nazywano "jedwabnymi banknotami". Waluta ta w swojej formie przypominała kawałek bawełnianego materiału. Wszystkie dawne pieniądze zostały przeliczone i wymienione na jedwabne banknoty. Nie miały one pokrycia w kruszcach, lecz w drogocennym jedwabiu. Stały się tak popularne dlatego, iż zaczęto posługiwać się nimi poza granicami imperium. Do 1294 roku, były używane na przykład na obszarze Persji. W 1965 roku, dwa egzemplarze takich pieniędzy zostały odnalezione przez archeologów.

Chińskie papierowe pieniądze wywarły ogromne wrażenie na słynnym podróżniku Marco Polo (1254-1324), który przez 24 lata przemierzał Azję docierając do Mongolii i Chin. Poświęcił im cały rozdział w swoich zapiskach podróżnych, opisując ich sposób powstawania oraz zasady obiegu.

Czytamy tu między innymi: "Wszystkie te kawałki papieru traktowane były z ogromną atencją i były uważane za tak cenne, jakby były wykonane ze złota lub srebra. Na każdym z nich widniały podpisy oraz pieczęcie urzędników różnego szczebla. Kiedy wszystko już było gotowe, główny urzędnik, wyznaczony przez Chana, przybijał powierzoną mu pieczęć w kolorze ciemno-czerwonym na papier, tak aby kształt pieczęci był odbity na czerwonym polu. Wówczas pieniądze były prawdziwe. Każdy, kto łamał tę zasadę był skazywany na śmierć."
W 1287 roku pojawiła się w Chinach inflacja. W czasie drugiego mongolskiego okresu emisyjnego pieniądz coraz bardziej tracił na wartości. Taka sytuacja miała miejsce aż do roku 1310. Mniej więcej w tym czasie wprowadzono 3 serię, która zastąpiła poprzednią w stosunku 5-1. Była to identyczna wartość wymiany jak w przypadku pierwszej emisji. Z czasem jednak sytuacja na rynku finansowym uległa dalszemu pogorszeniu.

W ostatnim okresie rządów mongolskich w Chinach, około 1350 roku, podejmowano wielkie wysiłki, aby przywrócić równowagę rynkową - sytuacji nie dało się już jednak naprawić. Papierowe pieniądze były w różnej formie wydawane przez osoby prywatne, jak i agendy rządowe, zarówno na szczeblu centralnym i lokalnym. Doprowadziło to do gorączki kredytowej. Wraz z rozpadem mongolskiego systemu rządów, nie zaprzestano jednak produkcji papierowych pieniędzy. Władcy dynastii Ming, którzy objęli panowanie nad krajem w latach 1368-1644 także wydawali banknoty, choć papierowy pieniądz nie odgrywał już tak istotnej roli, jak w okresie wcześniejszym.

W 1375 roku Mingowie wprowadzili nowy banknot zwany "Cennym Banknotem Wielkiego Minga". Występował on tylko w jednym nominale, lecz mimo to przez 200 lat pozostawał w obiegu. Uznali oni, że "Papierowe pieniądze powinny być używane na tej samej zasadzie i mieć taką wartość, jak moneta miedziana". Społeczeństwo nie miało jednak zaufania do tej deklaracji. Pomimo że w powszechnym użyciu oprócz banknotów były także monety miedziane, banknot papierowy znacznie utrudniał wymianę towarową. Ostatecznie zdecydowano o wprowadzeniu pewnych zmian tym zakresie. Na skutek inflacji wartość "Cennego banknotu" systematycznie jednak malała i stopniowo był on wymieniany na monety.

Początkowo papierowe pieniądze były wymienialne w stosunku 17:13. Z czasem współczynnik ten spadł do 300:1. Ponowne pojawienie się w obiegu złota i srebra było jedynie kwestią czasu. Do 1455 roku, chcąc pobudzić rynek i zwiększyć obroty handlowe zmniejszając w ten sposób hiperinflację, nowa dynastia Mingów wycofała z obiegu papierowe pieniądze i mocno ograniczyła chiński handel wewnętrzny.

W połowie XVII wieku Mingowie próbowali wrócić do papierowych pieniędzy po blisko dwustuletniej przerwie. Pomysł ten został jednak źle wprowadzony w życie, co spowodowało wielką inflację i ostateczny upadek tych zamierzeń. Papierowe pieniądze w skali kraju wyszły całkowicie z użycia, aż do momentu pojawienia się w Chinach europejskich wpływów w czasach nowożytnych. W 1897 roku, za zgodą cesarza, został założony pierwszy chiński bank znany jako Chiński Bank Przemysłowy pod kierownictwem Sheng Hsuen Huaia. Tak rozpoczęła się nowoczesna historia banknotu w Chinach. Generalnie jednak papierowe pieniądze odgrywały istotną rolę w różnych okresach historii Państwa Środka.

Wraz z poznaniem dawnych metod wytwarzania papierowych pieniędzy na zachodzie, wzrosła ogromnie ich rola i wpływ na rozwój zachodniej bankowości. W Chinach otwarto Hamburg Bank oraz wprowadzono szwedzki system bankowości. Niektóre jednak spośród podstawowych procedur bankowych świata zachodniego pochodziły bezpośrednio z Chin. W Europie pierwsze pieniądze papierowe zostały wprowadzone do obiegu przez Stockholms Banco, poprzednika Banku Szwecji powstałego w 1668 roku. Jest to najstarszy bank centralny na świecie. Pieniądze papierowe zostały wprowadzone do obiegu w 1660 roku. W 1694 roku obieg banknotów wprowadził Bank Anglii. Banknoty drukowane po denominacji pojawiły się w XVIII wieku. W Ameryce w 1690, we Francji w 1720, Anglii 1797, a w Niemczech dopiero po 1806 roku.

Łatwość, z jaką można produkować papierowe pieniądze była często wykorzystywana zarówno przez legalnie wybrane władze, jak i jej oponentów. Prowadziło to jednak wielokrotnie do niekontrolowanej emisji papierowego pieniądza, co szczególnie często miało miejsce w okresie wojen czy rewolucji. W efekcie, produkcja papierowych pieniędzy nie pokrywała się z rezerwami posiadanego złota czy srebra, a to z kolei powodowało ogromną inflację i spadek zaufania społecznego do papierowej waluty. Takim przykładem były pieniądze emitowane w czasie Rewolucji Francuskiej, Wojny Secesyjnej, I Wojny Światowej przez Państwa Centralne, czy wreszcie w Jugosławii w latach 90 ubiegłego wieku. Większość banknotów wykonana jest z ciężkiego papieru, niekiedy zmieszanego z lnem, bawełną lub innymi włóknami tekstylnymi. Generalnie papier używany do produkcji pieniędzy różni się od tego zwykłego. Jest znacznie bardziej giętki, odporny na rozdarcie, a także nie zawiera zwykle spotykanych detergentów, które powodują, że zwykły papier błyszczy w świetle ultrafioletowym.

W 1988 roku w Australii wyprodukowano pierwszy banknot polimerowy (wielowarstwowy) zbudowany z plastiku. W 1996 roku Australia stała się też pierwszym krajem, w którym plastikowe banknoty znalazły się w obiegu. Od tego czasu takie banknoty wprowadzono między innymi w Nowej Zelandii, Rumunii i Meksyku. W wielu innych krajach zostały one wprowadzone dla upamiętnienia jakiegoś zdarzenia. Banknoty plastikowe powstały po to, aby zwiększyć trwałość i zapobiec fałszerstwom poprzez wprowadzenie takich zabezpieczeń, jak zmienne mechanizmy optyczne, które są niezwykle trudne do odtworzenia.

© Ewelina Gąska